سیستم تهویه مطبوع برای مراکز تجاری: راهنمای جامع انتخاب و طراحی

مراکز تجاری، مجتمع‌های خرید و مال‌ها از جمله فضاهایی هستند که در سال‌های اخیر به بخش جدایی‌ناپذیر زندگی شهری تبدیل شده‌اند. این مراکز به دلیل تردد بالا، تنوع کاربری و فضای وسیع، بیش از هر مکان دیگری نیازمند یک سیستم تهویه مطبوع قدرتمند، پایدار و بهینه هستند.
انتخاب سیستم تهویه مطبوع برای مراکز تجاری تنها یک تصمیم فنی نیست؛ بلکه مستقیماً بر رضایت مشتریان، افزایش فروش، کاهش مصرف انرژی و طول عمر تجهیزات تأثیر می‌گذارد.

سیستم تهویه مطبوع برای مراکز تجاری معمولا حول محور چند انتخاب می چرخد. دستگاه ایرواشر ، سیستم هواساز، سیستم VRF/VRV و چیلر. در این مقاله همه سیستم های تهویه مطبوع را برای مراکز تجاری و خرید بررسی می‌کنیم.

چرا تهویه مطبوع در مراکز تجاری اهمیت دارد؟

• سلامت و راحتی مشتریان: دمای مناسب (۲۲ تا ۲۵ درجه سانتی‌گراد) و رطوبت نسبی (۴۰ تا ۶۰ درصد) تجربه خرید لذت‌بخش‌تری فراهم می‌کند.
• ترافیک بالا و آلودگی داخلی: تراکم افراد باعث افزایش CO₂، ذرات معلق و بوی نامطبوع می‌شود. سیستم تهویه باید بتواند به‌طور مداوم هوای تازه تأمین کند.
• فضاهای متنوع در یک مجموعه:  فروشگاه‌ها، رستوران‌ها و کافی‌شاپ‌ها، سینما یا سالن اجتماعات، هرکدام شرایط تهویه خاص خود را نیاز دارند.
• مصرف انرژی بالا: بر اساس مطالعات، سیستم تهویه مطبوع حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد مصرف انرژی کل مراکز تجاری را به خود اختصاص می‌دهد. انتخاب یک سیستم بهینه می‌تواند صرفه‌جویی قابل توجهی ایجاد کند.

انواع سیستم تهویه مطبوع برای مراکز تجاری

۱. سیستم هواساز (Air Handling Unit – AHU)

هواسازها یکی از اصلی‌ترین گزینه‌ها برای مراکز خرید بزرگ هستند.
عملکرد: ترکیب هوای تازه با هوای برگشتی، فیلتراسیون و کنترل دما از طریق کویل‌های آب سرد یا داغ.

مزایا:

• امکان فیلتراسیون قوی (پیش‌فیلتر، هپا، کربن فعال)
• قابلیت رطوبت‌زنی و کنترل دقیق شرایط
• اتصال به سیستم مدیریت هوشمند ساختمان (BMS)

معایب:

• نیاز به فضای نصب بزرگ (موتورخانه یا پشت‌بام)
• هزینه اولیه بالا

۲. تهویه مطبوع مراکز تجاری با چیلر + فن‌کویل یا هواساز

عملکرد: چیلر آب سرد تولید می‌کند و فن‌کویل‌ها یا هواسازها آن را به فضاها منتقل می‌کنند.

مزایا:

• سیستم پایدار و مطمئن برای پروژه‌های بزرگ
• امکان سرمایش و گرمایش هم‌زمان در نقاط مختلف
• طول عمر بالا (۱۵ تا ۲۰ سال)

معایب:

• هزینه نصب اولیه زیاد
• نیاز به اپراتور و نگهداری تخصصی

۳. تهویه مطبوع با سیستم VRF/VRV

عملکرد: سیستم بر پایه گردش مبرد متغیر است و امکان کنترل مستقل دما در هر فروشگاه یا زون وجود دارد.

مزایا:

• کنترل دما برای هر فروشگاه یا فضای کوچک
• مصرف انرژی کمتر به دلیل کمپرسور اینورتر
• اشغال فضای کمتر نسبت به چیلر

معایب:

• هزینه اولیه نسبتاً بالا
• محدودیت در پروژه‌های بسیار بزرگ

۴. تهویه مطبوع مراکز تجاری با ایرواشر تجاری

ایرواشرهای تجاری برای فضاهای عمومی مانند فروشگاه‌ها، رستوران‌ها، دفاتر اداری، بانک‌ها و مراکز خدماتی کاربرد دارند. سیستم ایرواشر علاوه بر تأمین سرمایش و گرمایش، وظیفه تأمین هوای تازه و سالم برای افراد حاضر در فضا را نیز به‌خوبی انجام می‌دهد.

عملکرد: خنک‌کاری تبخیری همراه با شستشوی هوا توسط آب.

مزایا:

• هزینه خرید و نصب کمتر
• مصرف برق پایین‌تر نسبت به چیلر
• مناسب برای اقلیم‌های خشک ایران

معایب:

• راندمان پایین‌تر در مناطق مرطوب
• کنترل محدود روی دما و رطوبت

ظرفیت مناسب سیستم تهویه مطبوع در مراکز تجاری

انتخاب ظرفیت یکی از مهم‌ترین مراحل طراحی سیستم است. ظرفیت باید بر اساس مساحت، حجم فضا، تعداد افراد و نوع فعالیت محاسبه شود.

مثال‌ها:

• یک فروشگاه کوچک (۱۰۰ مترمربع) با ۲۰ نفر مشتری به حدود ۵ تن تبرید (TR) سرمایش نیاز دارد.
• یک هایپرمارکت متوسط (۲۰۰۰ مترمربع) به طور میانگین ۱۲۰ تا ۱۵۰ TR سرمایش نیاز خواهد داشت.
• یک مرکز خرید بزرگ (۱۰,۰۰۰ مترمربع) با تردد روزانه بیش از ۳۰۰۰ نفر، نیازمند ۷۰۰ تا ۱۰۰۰ TR سرمایش است که معمولاً با چیلر + هواساز پوشش داده می‌شود.

نکته: بر اساس تجربه طراحی، برای فضاهای تجاری می‌توان به طور تقریبی ۰.۴ تا ۰.۵ TR برای هر نفر، یا ۱ TR برای هر ۳۵ مترمربع در نظر گرفت.

استانداردهای ASHRAE برای تهویه در مراکز تجاری

انجمن مهندسین سرمایش، گرمایش و تهویه آمریکا (ASHRAE) دستورالعمل‌های مهمی برای طراحی سیستم تهویه در مراکز تجاری ارائه کرده است:

• ASHRAE Standard 55 – شرایط آسایش حرارتی (دمای ۲۳±۲ درجه و رطوبت ۴۰-۶۰٪)
• ASHRAE Standard 62.1 – کیفیت هوای داخل و میزان هوای تازه (مثلاً ۷.۵ لیتر بر ثانیه به ازای هر نفر در مراکز خرید)
• ASHRAE 90.1 – استاندارد بهره‌وری انرژی در ساختمان‌ها
• ASHRAE 189.1 – طراحی پایدار و دوستدار محیط زیست

مقایسه سیستم‌های تهویه مطبوع در یک نگاه

جمع‌بندی

انتخاب سیستم تهویه مطبوع برای مراکز تجاری باید بر اساس مساحت، کاربری، تعداد افراد، شرایط اقلیمی و بودجه انجام شود.

برای مراکز خرید بزرگ، بهترین گزینه چیلر + هواساز است.

برای مراکز متوسط، سیستم‌های VRF/VRV انتخاب مناسبی هستند.

در مناطق خشک و پروژه‌های کوچک‌تر، استفاده از ایرواشر صنعتی مقرون‌به‌صرفه است.

همچنین رعایت استانداردهای ASHRAE تضمین می‌کند که سیستم انتخابی علاوه بر راحتی مشتریان، از نظر بهداشت و انرژی نیز در بالاترین سطح قرار دارد.